تحولات شکل‌زایی چاله لوت در کواترنر (‌با تأکید بر بازسازی پادگانه‌های دریاچه‌ای)

دشت لوت با وسعتی حدود 54000 کیلومتر مربع به‌صورت چاله‌ای بیضی‌شکل با امتداد شمالی– جنوبی یکی از پدیده‌های ژئومرفیک منحصر به فرد در جهان است و با تأثیر از تحولات اقلیمی و تکتونیکی دوران چهارم‌، تغییرات زیادی را تجربه کرده است. این‌ پدیده‌ها‌ در منطقه همواره این پرسش را مطرح می‌کند که علت تفاوت در فرم‌سازی در این بخش از ایران چیست. پاسخ به این پرسش با اتکا‌ به شواهد عینی و تحلیل‌های دیداری و رقومی و نقشه‌های منطقه بر ما روشن می‌کند که اولاً این منطقه با شرایط متفاوت اقلیمی و تحولات متعددی در دوران کواترنر رو‌به‌رو بوده است و ثانیاً شرایط اقلیمی حاکم بر این منطقه بر خلاف مناطق دیگر ایران که اغلب با برودت و فعالیت‌های یخچالی همراه بوده‌ است، بیشتر متأثر از اقلیم مرطوب و گرم مشابه با اقلیم‌های موسمی امروز است و از این‌رو سیستم‌های شکلزا درآن، نسبت به دیگر مناطق ایران تفاوت‌های چشمگیر داشته‌ است؛ به‌طوری‌که شواهد ژئومرفیک بررسی‌شده در منطقه‌ شاهدی برحاکمیت دوره‌های مرطوب‌ است. نتیجۀ حاکمیت اقلیم موسمی در این بخش از ایران که به مراتب قوی‌تر و گسترده‌تر از اقلیم موسمی فعلی ‌حاکم در جنوب‌ شرق ایران بوده است، تشکیل دریاچۀ بزرگ لوت به‌عنوان شاهد دریاچه‌های بارانی در دوران چهارم را توجیه می‌کند. نتایج بررسی‌های ژئومرفیک درحاشیۀ این دریاچۀ خشک‌شده که بیشتر متکی به ممیزه‌های دیداری و‌ تحلیل‌های تصاویر ماهواره‌ای بوده است، حکایت از شناسایی هفت‌ سطح فرسایشی و‌ یا به‌عبارتی پادگانه‌های دریاچه‌ای در بخش ‌شرقی و شمالی آن است و بر‌اساس اصل انطباق[1] این سطوح به‌خوبی ‌از وقوع دوره‌های مرطوب با شدت و ضعف‌های متعدد پرده بر می‌دارد. نکتۀ قابل ذکر دیگر، فعالیت‌های تکتونیکی‌ بسیار جدیدی‌‌ است که بخش‌ غربی این دریاچه را متحول می‌کند و سبب جا‌به‌جایی و از میان رفتن‌ تراس‌ها شده است. این شواهد خود دالّ بر جوان‌تر‌بودن فعالیت‌های تکتونیکی از دوره‌های ‌مرطوب قابل ردیابی ‌در لوت است و وجود شکستگی‌‌های متعدد در دامنۀ مخروطه‌افکنه‌ها و تغییر کانون‌های همگرای آنها به‌خوبی حکایت از تعدد فاز‌های تکتونیکی در خلال تحولات و تغییرات اقلیمی در این ناحیه دارد. حکایت‌ باد (جهت و ‌‌سرعت) نیز مسئلۀ مهم و قابل‌ توجهی بوده است و قسمت دشت ‌لوت در قلمرو وزش بادهایی از جهت شمال، جنوب، شرق و غرب مانند امروز قرار داشته‌ با این تفاوت که شدت آن بسیار بیشتر بوده‌ و تأثیر بسیاری بر فرم‌های منطقه داشته است‌.